การมองวัยรุ่นที่ดี ควรที่จะมองที่หน้าที่ ว่าเขาอยากทำอะไร ว่าสังคมให้ทำหรือไม่ทำ ก็ยังทำอยู่นี่หน้าที่ของวัยรุ่นที่เราพอจะพบได้ คือพวกเขาแสวงหาเรื่องต่อไปนี้

แสวงหาอัตลักษณ์ ไว้ผมยาว ติดกิ๊ฟ โบว์ ให้แตกต่างจากคนอื่น โดยเราจะเห็นเด็กวัยรุ่นส่วนใหญ่ก็จะเป็นเหมือนๆ กันเพราะบางทีเราจะไล่ไม่ทัน ไม่เข้าใจ ที่สำคัญเราอนุญาตในเขาทำได้แค่ไหน บังคับมากเขาก็จะบ้าเอา น้อยไปก็ไม่ดี

หาเพื่อน เรื่องนี้เวบ Hi5 อธิบายได้ดีเพราะวัยรุ่นใช้ได้มาก บอกรสนิยมบอกข้อมูลหลายอย่าง ปล่อยตัวตนลงไปได้หมด ในพื้นที่ๆ แสดงในบ้านหรือโรงเรียนไม่ได้

หาอนาคตหรืออาชีพ อย่าคิดว่าเด็กไม่เก่งไม่กลุ้ม เพียงแต่แสดงความกลุ้มไม่ออกเท่านั้น แต่บางทีแสดงออกทางอื่นแทน เช่น ย้อมผม เจาะหูแทน เขาไม่รู้ว่าจะทำอย่างไร จะเป็นหมอ หรือวิศวะกรก็ไม่ได้เขามีความเครียดอยู่

หาจริยธรรม บางทีเขารู้ตัวกลุ้มใจว่าเขาควบคุมไม่ได้ เห็นสิ่งยั่วยุกับอารมณ์และพฤติกรรมไม่ได้ หักห้ามไม่ได้ว่าตนเองจะมีจริยธรรมพอสมควร

หาอุดมคติ แม้แต่ในเรื่องอุดมคติ แม้จะแหวกแนวหน่อย รุ่นผมหมดไปกับการเมืองเพราะพื้นที่การเมืองมันปิด เดี๋ยวนี้ก็ยังมีแต่พื้นที่มันแสดงไม่ชัด เราอยากให้ฐานนี้ดี เราต้องสร้างมาตั้งแต่ฐานแรกเลยทีเดียว (ฐานอัตลักษณ์)

     โลกความเป็นจริงตอนนี้ เด็กเรียนเก่งจะไปเรียนพิเศษ (ยกรูปตึก เคมี อ.อุ๊) ตึกนี้นี่มีการกวดวิชาอย่างเดียว เราพบว่าการขยายการศึกษา ในการกวดวิชาเราวงเล็บว่าเฉพาะที่พ่อแม่มีฐานะ พวกนี้เขามีอนาคต (ดูเหมือนว่าดีกว่าคนอื่น) ส่วนอื่นๆ ไม่มีโอกาสอย่างนี้หรอก เพราะฉะนั้น นักเรียนในกำมือเราส่วนใหญ่เป็นพวกไมมีอนาคต คำนี้นำมาสู่ความหมายที่ไม่มีคุณค่า วนไปวนมา บางทีทางปฏิบัติเราอาจะต้องนิยามกันใหม่ ถ้าแค่ หมอหรือวิศวะ หมายถึงมีอนาคต คงแย่ ถ้ามองว่าเปลี่ยนเป็นสามารถใช้ฐานทรัพยากรในชุมชนแทนได้ ให้ตนเองมีคุณค่า ให้อาชีพอื่นๆ ที่ทำคือสิ่งที่มีคุณค่าด้วยถ้าเรานิยามใหม่ได้ อาจารย์ทั้งหลายต้องบอก จะให้เขามาแข่งกับพวกเด็กเก่งได้อย่างไร เขาควรหาสนามใหม่ ซึ่งควรเป็นสนามไหน?

     เรื่องจริยธรรมเหมือนกัน ถ้าไปแปลว่า ศีลธรรมคงยุ่งมาก เพราะว่าสังคมทุกวันนี้ เราจะมาตัดสินว่าใครดีไม่ดี เพราะหลายอย่างมันปนกัน แค่เราไปกิน เคเอฟซี ก็เท่ากับว่าเราส่งเสริมการเลี้ยงไก่กล่อง หรือถ้าไปแม่สายไปซื้อลิขสิทธิ์แค่นี้ก็ผิดเพราะนั่น ละเมิดลิขสิทธิ์มันซับซ้อนมาก อาจารย์บางคนเชื่อว่าเด็กผมสั้นดีแน่นอน หรือปล่อยเด็กสวยเกินคือเรื่องผิด แค่นี้ก็แย่แล้วเพราะมาตรฐานศีลธรรม ควรถูกทบทวนใหม่

     ส่วนเรื่องอุดมการณ์ เขาอยากมี แต่เขาก็จะมีความขัดแย้งกับ พ่อ แม่ ของเขาเสมอ เขาอยากเป็นคนดี เขาไม่อยากใช้ยาบ้า แต่เขาทำไม่เป็น วัยรุ่นส่วนใหญ่เรานิยามว่าอยู่ในพฤติกรรมที่เสี่ยง วัยรุ่นส่วนใหญ่ในทุกวันนี้ มักทำนายอนาคตไม่ค่อยได้ ทั้งที่รู้อยู่ว่าไม่ใช้ถุงยางติดโรคได้แต่เขาทายไม่ได้ว่าหลังจากนี้เป็นอย่างไร ทั้งที่มีความรู้ ทำนายแบบผิดๆ ถูกๆ

     วันหนึ่งผมมาจากกทม.ไปพะเยา หลายคนขี่มอเตอร์ไซค์ฝ่าลมหนาวไป หลายคนทาย อนาคตไม่ได้ว่า ไปในงานแล้วจะมีเรื่องตีรันฟันแทงที่งานฤดูหนาวที่เชียงราย เราจะแก้ปัญหานี้อย่างไร สงสัยคงต้องการปรับปรุงระบบการศึกษาใหม่ทั้งหมด เด็กแรกเกิดเขาจะแยกจากพ่อแม่ไม่ได้ เขาจะเป็นหน่วยเดียวกับพ่อแม่ ช่วง ๓ - ๖ เดือน เขาจะพึ่งพาพ่อแม่ แยกกันไม่ได้เลยต่างเป็นส่วนหนึ่ง พึ่งพาอาศัยกัน

     ช่วง ๖ เดือนถึง ๓ ขวบ เขาพอรู้ว่าแม่คือสิ่งมีชีวิตและแยกกับเขา เด็กส่วนใหญ่เอาพ่อ แม่ ไปไว้ที่ตุ๊กตาหรือผ้าห่ม เวลาใครเห็นเด็กติดผ้าห่ม ก็ไม่มีอะไรต้องกังวลเพราะเขาต้องเอาอะไรไปพรากจากกัน เพราะถ้าเราทำ เราจะทำลายฐานความคิดเชิงอุดมคติไม่ได้

     ช่วงต่อมาอะไรที่เคลื่อนไหวได้เขาก็จะคิดว่าสิ่งนั้นมีชีวิต ตุ๊กตา การ์ตูน เขาจะคิดว่ามีชีวิต ดังนั้นเด็กจึงชอบตุ๊กตาและการ์ตูน ถ้าเราไปแย่งเขา เราก็จะทำลายฐานบางตัวออกไป แล้วเด็กก็ยังเอาตัวเองเป็นศูนย์กลางเขาจะรู้ว่าทุกอย่างเกิดเพราะเขา ไม่แปลกที่เขาจะเอาแต่ใจ ถ้าเด็กนอนในโรงพยาบาลในวันที่ พ่อ แม่ ทะเลาะกัน เขาก็จะคิดว่า เพราะเขานอนโรงพยาบาลจึงทำให้ พ่อแม่ ทะเลาะกัน

     ช่วงต่อมากระบวนการคิดนี้อะไรที่เกิดเรื่องแบบแฟนตาซี เขาจะจินตนาการ ดังนั้นเขาจึงอยากดูแฮรรี่พอตเตอร์ สารพัดความเสี่ยงมาจากการจินตนาการที่ผิดพลาด เพราะเราไม่มีจินตนาการที่ถูกต้อง เรามักจินตนาการในเชิงปลอดภัยว่าไม่น่าจะมีอะไร อย่างไรก็ตามเราต้องการให้ความคิดไปสู่อุดมคติในที่สุด

     เขาต้องคิดในเชิงรูปธรรมและนามธรรมได้ คุยกับเด็กใช้ยาบ่อยๆ มี ๒ - ๓ คำถาม ผมจะถามว่ากลางวันกับกลางคืนต่างกันอย่างไร พวกใช้ยามักตอบว่า มืดหรือสว่าง ส่วนพวกไม่ใช้ เห็นไม่ชัด เด็กฉลาดมักใช้เวลามาตอบ

     พัฒนาการที่เป็นรูปธรรมคือการใช้สมองให้มากขึ้น ซับซ้อนมากขึ้น มันมีความเคลื่อนไหวของสมอง แต่คนใช้ยาจะไม่เป็น คำพูดแต่ละอันสะท้อนสมองต่างกัน ซึ่งเป็นความสำคัญของการพัฒนาจากรูปธรรมไปสู่นามธรรม

     การศึกษาแบบไหนที่จะทำให้เด็กข้ามจากรูปธรรมไปสู่นามธรรม เด็กๆ ควรมีการตัดสินใจที่ดี ทำนายอนาคตเป็น วัยรุ่นควรมีจริยธรรม มีคำแปลว่าเห็นประโยชน์ส่วนรวมก่อนประโยชน์ส่วนตนซึ่งเป็นข้อที่ตรงในหลายๆ ตำรา สุดท้ายเราอยากให้เขามีอุดมคติที่ดี

     คนเราจะพัฒนาสมองจากหลังไปข้างหน้า ส่วนหลังจะเป็นประสาทสัมผัส ดังนั้นทารกก็จะใช้มือ ด้านหน้าก็จะเป็นส่วนตัดสินใจ ในช่วง ๑๐ - ๑๒ ปี ความรู้นี้บอกเราว่าจะต้องจัดการศึกษาให้ถูก เด็กรุ่นนี้ไม่ใช่จำ แต่อยู่ที่ตัดสินใจ ประมวลผล ไม่ดีก็ตัดสินใจใหม่ เริ่มใหม่

ผู้ร่วมเสวนา : อัตลักษณ์ของเด็กๆ ที่เขาแสดงออกมา เราควรจัดการอย่างไร
น.พ.ประเสริฐ : ผมว่าคำว่า วินัย ที่เกิดจากภายใน ไม่ใช่มาจากภายนอก ซึ่งต้องไม่ฝ่าไฟแดง ไม่เกี่ยวกับตำรวจ เห็นประโยชน์ส่วนรวมก่อน ถ้าทำได้ผมไม่ห่วง ลูกผมมีปัญหากับโรงเรียนตลอด จะมีพ่อแม่ ถือหางตลอด ผมก็จะบอกห้ามทะเลาะกับครูตลอด ผมหวังให้เขาตัดสินใจในอนาคตเป็นมากกว่า ผมไม่สนวินัยมากนัก
ผมว่าเราฝึกได้คือให้วินัยเท่าที่เขาจะรับได้ แต่ผมจะห้ามอย่างหนักเช่นมีเพศสัมพันธ์โดยไม่ใช้ถุงยางอนามัย ห้ามใช้เฮโรอีน อย่าอื่นผมไม่ว่าอะไรมาก หวังทั้งหมดไม่ได้ครับ ลูกชายผมไปเรียนที่ วิทยาลัยดุริยางค์ฯ ม.มหิดล ตอนนี้ ม.๕ แล้ว ที่นั่นไม่บังคับเข้าแถวร้องเพลงชาติ แต่มากันหมดเพราะสนุกมากเล่นได้หลายสไตล์ เขาซ้อมดนตรีมากๆ เพราะเขารู้อนาคตของเขา เขาเอาสิ่งที่เขารักมาทำเราจะค้นพบวิธีการอย่างนี้ได้ไหม เด็กๆ เขาดูแลตัวเองได้ พอมีอุดมการณ์เขาก็รู้ว่าจะทำอะไร

ผู้เข้าร่วมเสวนา : เรื่องหน้าที่ของเขาเราอยากได้แต่ผู้ใหญ่ไม่ค่อยให้ความสำคัญ การประเมินซึ่งมีตัวชี้วัดจากภายนอก โรงเรียนก็อาจจะไม่ผ่านประเมินแล้วเราจะทำอย่างไรดี เราจะอยู่ตรงไหน?
นพ.ประเสริฐ : เรานิยามวินัยต่างกัน ผู้ตรวจฯอาจมองวินัยอีกแบบ ผมสนใจโครงสร้างแนวราบ ซึ่งอาจารย์ก็ควรสุมหัวคุยกัน ทำให้บางส่วนเห็นคุณค่าของตนเอง อย่างกระทรวงสาธารณสุข ก็เปลี่ยนแปลงด้วยคนกลุ่มน้อยๆ นะครับ แล้วลามออก กระทรวงศึกษาธิการต้องลองดูนะครับ เราไม่สนใจโครงสร้างแนวดิ่งที่เขาทะไรเราไม่ได้ ผมอยากย้ำว่า คนเล็กคนน้อยต้องทำงานครับ
หลักการเลี้ยงลูก ถ้าเรามีเวลาให้เขาเราจะเห็นเรื่องดี แต่ถ้าเราไม่มีเวลาจะเห็นแต่ข้อเสียจากเวลาชั่ววูบวาบ ต้องดูเขาดีๆ เราจะเห็นด้านดีของเขามาตรฐานทางศีลธรรมนั้นคนที่จะต้องตอบคือเด็ก ดังนั้นแค่เรื่องทรงผมเราอย่าไปกังวลกับเขาเลย

ผู้เข้าร่วมเสวนา : ผมทราบมาเรื่องที่จังหวัดเชียงรายมีปัญหาเด็กๆ ทำตัวไม่ดี ผมไม่อยากเห็นแบบนั้น
นพ.ประเสริฐ : เรารอใครไม่ได้หรอก เราได้ยินอยู่เสมอเรื่องเด็กที่หาลำไพ่พิเศษ ผมว่าเรารอใครไม่ได้ เราทำคนเดียวไม่ได้เราต้องหาพันธมิตร เราต้องลองคุยกับคนข้างๆ ว่าจะเอาอย่างไร พูดกันเรื่องที่จริงๆ จังๆ คุยแบบเปิดอกไม่แฟนตาซีเรื่องความเป็นจริงในสังคมเลย พี่เขยผมเป็นครูสามคน ทุกคนทานเหล้าหมด แต่ทำงานได้ทุกอย่าง ทำส้วม เลื่อยไม้ วิชาอย่างนี้ดีงาม ตัวทุกคนมีคุณค่าครับ ทุกวันนี้ในระบบสุขภาพ หมอ พยาบาล ก็คิดว่าไม่มีคุณค่าเพราะ ทำดี ยังถูกฟ้อง เพราะอะไร เพราะคิดผิด
     การเจ็บไข้ได้ป่วย คือ โรค + ความทุกข์ แต่พวกเราดูแต่โรค เราดูผู้ป่วยไม่เป็นว่าเขาเป็นทุกข์หลายโรค หมอรักษาไม่ได้หมด เพราะเรื้อรัง รักษาหายหมดไม่ได้ครับ โรคจำนวนมากรักษาไม่หาย เพราะเราบำบัดทุกข์ไม่เป็น เป็นมะเร็งก็จริงแต่ยังมีคุณค่านะครับ แต่ก่อนเราต้องถามตามแบบเราเพราะแบบสอบถามใช้ให้เราถาม เราหงุดหงิด บางทีเราไม่เคยรู้ว่าเขาต้องรอเรากี่ชั่วโมง มายังไง ตื่นกี่โมง ยากเย็นแค่ไหน แบบฟอร์มใช้ให้เราเป็นอย่างนั้นความคิดแบบนี้ในกระทรวงยังคิดไม่ถึง คนเล็กคิดกันมาก่อน
     กลับมาที่นี่นักเรียน คุณเรียนไม่เก่งก็ได้ แต่คุณก็ยังมีคุณค่านะ เราต้องเซ็ตความคิดขึ้นมาใหม่ครับ คนเป็นหมอบางทีอยากฟังแต่หัวใจ แต่ไม่ค่อยฟังคน แล้วถ้ารักษาไม่หายมันก็เป็นทุกข์เราต้องมาช่วยคลายทุกข์ครับ ผมเชื่อว่าครูหลายคนมีสัญชาตญาณให้คนเรียนไม่เก่งให้มีคุณค่าได้ เราควรบอกอย่าให้เขาฝันหวาน เขาต้องได้ภูมิใจ ไม่ว่าเขาจะเป็นอะไร